In Limburg kennen we minder voorbeelden van gemeenschappelijk wonen in vergelijking met de rest van Vlaanderen. Dit komt onder meer doordat “samenhuizen” in zijn verschillende vormen nog onvoldoende gekend is. Het is eigenlijk een vorm van “anders wonen met een of andere vorm van delen”. En het kan een antwoord bieden op actuele woonuitdagingen zoals vergrijzing, vereenzaming, betaalbaar of duurzaam wonen, leegstand en herbestemming van waardevol patrimonium, enz. Provincie Limburg zet daarom in op het informeren en sensibiliseren van de woonactoren.
Zo organiseerde vzw Samenhuizen in opdracht van de Woonacademie op 23 mei 2022 een bezoek aan 3 projecten rond gemeenschappelijk wonen in en buiten Limburg. In een open gesprek vertelden de bewoners over het leven van elke dag in een gemeenschappelijk woonproject, het waarom van hun keuze, de samenwerking met de architecten, de rol van lokale besturen in het vergunningenbeleid, de betaalbaarheid, enz. Geen enkele vraag werd uit de weg gegaan. De gevarieerde groep deelnemers blikte tevreden terug.
Onderaan vind je enkele sfeerfoto’s van het bezoek aan cohousing De Okelaar in Wolvertem, het Abbeyfieldproject De Notenkraker in Leuven en Couhousing Tris in Beringen.
Gemeenschappelijk wonen: een verzamelterm
In de praktijk worden verschillende definities en vormen gebruikt. Zowel het delen van een woning als het samenwonen in een cohousingproject valt onder de verzamelterm gemeenschappelijk wonen.
Momenteel wordt er in de sector geijverd voor het hanteren van één duidelijk begrippenkader. Voorlopig zijn we nog niet zo ver en verwijzen we naar de definitie van drie belangrijke spelers, namelijk Agentschap Wonen Vlaanderen, vzw Samenhuizen en provincie Vlaams-Brabant.
Onderscheidende criteria zijn:
- delen van leefruimte versus delen van een garage, wasplaats, tuin of …
- aantal woongelegenheden
- vrijwillige manier van samenwonen
- betrokkenheid bij het beheer
- tijdelijkheid van wonen
- individueel wonen met eigen private leefruimte versus wonen in een groep.
Let wel: vanuit de invalshoek wonen is het kader zoals opgenomen in de Codex Wonen richtinggevend en sturend.
In de praktijk zien we dat in andere domeinen zoals fiscaliteit, burgerlijk recht en domiciliëring, ruimtelijke planning, enz. dezelfde begrippen worden gebruikt met een andere invulling. Je vooraf goed informeren is de boodschap.
Gemeenschappelijk wonen: een opdeling
Gemeenschappelijk wonen kent meerdere categorieën die zich onderscheiden naar mate de vorm van gemeenschappelijkheid. Wij volgen hier de opdeling van Wonen Vlaanderen. Wonen Vlaanderen onderscheidt 3 vormen van gemeenschappelijk wonen, namelijk:
- cohousing: ieder gezin bewoont een autonome entiteit en deelt meer dan enkel de inkomhal, trap of parkeerplaats
- woningdelen: de verschillende huishoudens delen alle leefruimtes met uitzondering van de slaapkamer en mogelijk een private woonkamer
- kangoeroewonen en zorgwonen: de woning is ingedeeld in een grote en een kleinere wooneenheid die bewoond worden door twee gezinnen. Zorgwonen is een tijdelijke situatie en wordt toegekend als aan de voorwaarden voldaan wordt. Als de voorwaarden van zorgwonen niet voldaan zijn, spreekt men van kangoeroewonen.
Inspirerende voorbeelden in Limburg
Met de steun van vzw Samenhuizen voor het overzicht van cohousingprojecten proberen we hieronder een overzicht te geven van de verschillende vormen van gemeenschappelijk wonen in Limburg. Staat jouw initiatief er nog niet bij, geef ons dan een seintje via wonen@limburg.be. Zo kunnen we het overzicht aanvullen.
Ben je op zoek naar een overzicht van alle projecten in Vlaanderen, dan verwijzen we je graag door naar Samenhuizen vzw. Zowel lokale besturen als particulieren kunnen bij hen terecht voor informatie en ondersteuning.
1 Cohousing in Limburg
In de meeste definities lezen we dat elk gezin binnen een cohousingproject een zelfstandige entiteit bewoont en gemeenschappelijke binnen- en buiten”leef”ruimtes deelt. Dit is meer dan enkel de inkomhal, trap of parkeerplaats. Er is een gedeeld gebruik van een gemeenschappelijke living, keuken, ontmoetingsplek, enz.
In Limburg kennen we een beperkt aantal projecten. Meer informatie over de concrete projecten, vind je door te klikken op de bijbehorende fiche.
- Het Abtshof – Gingelom
- Het Abtshof is een ecologisch renovatieproject in de dorpskern van Borlo – Gingelom. Dit cohousingproject staat open voor alle leeftijden en alle gezinstypes. Door het organiseren van verschillende activiteiten is er een connectie tussen de bewoners en met de buurt.
- www.abtshof.be
- Projectfiche Abtshof
- Boomgaarderie – Alken
- De Boomgaarderie is een oude hoeve waarbij de woning en de stallen gerenoveerd zijn en vernieuwd werden tot 11 wooneenheden. De hoeve is gelegen op 2 km van de dorpskern. Dankzij het hergebruik van deze geklasseerde hoeve is een waardevol monument behouden gebleven.
- www.cohousinglimburg.be/cohousing-alken
- Projectfiche Boomgaarderie
- Huize Meer dan ik – Genk
- “Huize Meer dan ik” is een nieuwbouwproject met gebruik van ecologische en duurzame materialen en technieken in het centrum van Genk. Deze Genkenaren zoeken een goed evenwicht tussen enerzijds privacy in de eigen unit en anderzijds samenleven door het creëren van ontmoetingskansen. Interessant aan dit project is de keuze voor het beheersmodel van coöperatief wonen. Als bewoner kies je voor een woonrecht en niet voor het verwerven van een woning in eigendom.
- www.wooncoop.be/projecten/huizemeerdanik
- Projectfiche Huize Meer dan ik
- ’t Maarlo – Peer
- Vroeger was ’t Maarlo een schooltje aan de rand van de wijk. Dit gebouw is omgevormd tot 6 woonentiteiten aangevuld met 3 nieuwe woningen. Hun kernwaarde ligt in het respectvol samenleven in groep.
- www.cohousinglimburg.be/cohousing-peer
- Projectfiche ’t Maarlo
- Moosherk – Hasselt
- Het voormalige gemeentehuis wordt omgevormd tot 33 wooneenheden. Het is een combinatie van renovatie en nieuwbouw waar mensen van alle leeftijden kunnen samenleven. Net zoals in het project in Genk is hier ook gekozen voor een coöperatieve woonvorm. Wooncoop is als vastgoedcoöperatie de eindverantwoordelijke van dit project.
- www.wooncoop.be/projecten/moosherk
- Projectfiche Moosherk
- Cohousing Tris – Beringen
- Tris in Beringen is een sociaal en ecologisch project gemeenschappelijk wonen bestaande uit 10 woningen. De ruimte rondom de woningen wordt voorzien voor buitenactiviteiten en voor de bouw van een gemeenschappelijke ruimte om zo ook de omgeving te betrekken in het project.
- www.facebook.com/CohousingTRiS
- Abbeyfield Hasselt
- Abbeyfield Vlaanderen zal dit najaar een onderzoek in Hasselt opstarten om na te gaan of hun formule cohousing voor 55 plussers voldoende aansluit met de noden van deze doelgroep in Limburg. Hiertoe werken ze samen met Chateau Estate en Van Roey. Deze projectontwikkelaars werken samen met Stad Hasselt aan de ontwikkeling van de Gelatinesite. Het onderzoek wordt gefinancierd door provincie Limburg in het kader van de innovatieve projecten wonen. Abbeyfield Vlaanderen heeft eveneens interesse om in andere gemeenten in Limburg een project op te starten.
2 Woningdelen in Limburg
Meestal wordt woningdelen omschreven als het delen van een woning waarbij je nog over minstens 1 private ruimte beschikt. In Vlaanderen en Limburg zien we binnen dit kader nog diverse vormen. Ook de reden om te kiezen voor woningdelen kan verschillen. Een gedeelde woonwens, wonen vanuit een doelgroepenperspectief, … al dan niet gecombineerd met de noodzaak om de kosten te kunnen delen o.w.v. de betaalbaarheid.
Deze woningen blijven eengezinswoningen en zijn dus niet opgesplitst in kamers, studio’s of appartementen. Door te kiezen voor deze formule kun je je hier onder bepaalde voorwaarden domiciliëren hetgeen meteen een belangrijk onderscheid is met bijvoorbeeld een gemeenschapshuis voor studenten.
In het voorjaar vond een hoorzitting plaats in de Vlaamse Commissie Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie naar aanleiding van de conceptnota voor nieuwe regelgeving over het aanpassen van de VCRO met het oog op het faciliteren van woningdelen. De hoorzitting illustreerde de complexe realiteit met kansen en uitdagingen. De commissie liet externe experten zoals de collega’s van Vlaams Brabant, VVSG, de Vlaamse bouwmeester, Samenhuizen vzw en Peter Vermeulen als ervaringsdeskundige aan het woord. Zij illustreerden mooi de complexe realiteit, de kansen en de uitdagingen. Ook onder de koepelterm “woningdelen” kun je verschillende vormen onderscheiden.
Gedeelde woonwens
Een woning wordt gedeeld door meerdere bewoners. Eenieder beschikt over een eigen kamer. De gemeenschappelijke ruimtes zoals de badkamer, keuken, living, enz. worden gedeeld.
Op www.samenhuizen.be vind je een overzicht van de aangeboden plekken in Limburg of kun je zelf een zoekertje plaatsen. Op 22 juli 2022 vonden we een vraag en/of een aanbod in 7 Limburgse gemeenten.
Samen op kot: studenten en begeleide studenten
Studenten kiezen om op kot te gaan samen met personen die omwille van diverse redenen kiezen om in een woongroep in te stappen. In Vlaanderen kennen we verschillende vormen van studenten die samenwonen met anderstalige nieuwkomers, personen met een handicap of - zoals in Hasselt - jongeren die na een verblijf in een voorziening baat hebben bij deze vorm van samenwonen.
- Village project Kiezelstraat Godsheide Hasselt
In de Kiezelstraat in Hasselt bevindt zich een gemeenschapshuis/studentenhuis waar vijf jonge mensen samenwonen. Het gaat om "gewone" jongeren en jongeren die na een lang verblijf in een voorziening de stap in de buitenwereld zetten. Het is voor deze jongeren een kans om zelfstandig te wonen en te leren samenleven als buren. Een warme kotmadam omarmt het project. Het project was oorspronkelijk bedoeld voor jongeren die Bethanië vzw als voorziening moesten verlaten, maar staat momenteel ook open voor andere jongeren.
Hospita wonen/kotmadamformule
Als gedomicilieerde eigenaar kun je een kamer in je woning verhuren aan een student of alleenstaande. Het tegengaan van een onderbezetting van de woning, meer leven in huis of kosten delen wordt gegeven als motivatie. Als particulier moet je hier wel een omgevingsvergunning voor aanvragen daar deze kamer aan de nodige kwaliteitsvereisten moet voldoen. Vraag na in jouw gemeente of zij deze vorm van woningdelen ondersteunen. Voor woningdelen zoals bedoeld in het decreet zorgwonen of tijdelijk verblijven gelden andere voorwaarden.
Woningdelen met bewoners met extra nood aan zorg
In Limburg zien we meer en meer initiatieven opduiken voor specifieke doelgroepen. Initiatiefnemers zijn ofwel zorginstellingen die kiezen voor een kleinschaligere woonvorm met nadruk op de autonomie van de bewoners én integratie in een buurt, ofwel ouders van kinderen of bewoners zelf met een specifieke nood die zelf in actie schieten omwille van lange wachttijden, onvoldoende match met de wensen van de betrokkenen, enz.
Binnen deze groep van woningdelen kun je een onderscheid maken tussen wonen met een inwonend zorggezin of niet.
Limburgse voorbeelden zijn onder meer:
- VillaVip Diepenbeek: bewoners wonen samen met een zorgkoppel in het centrum van Diepenbeek.
- Vzw Benjalien: vier vrienden met een meervoudige ernstige handicap wonen samen in een huis met de steun van familie, vrienden en vrijwilligers.
3 Zorgwonen en kangeroewonen
Op 16 augustus 2021 is het decreet “zorgwonen” in voege gegaan.
Tijdelijk zorgwonen kent nu drie vormen: binnen de bestaande woning, in een bestaand bijgebouw of in een verplaatsbare unit. Onder bepaalde voorwaarden kun je dit via het omgevingsloket melden aan je gemeentebestuur. Dit kan in elke Limburgse gemeente.
Enkele lokale besturen bieden op hun website ook modelvoorbeelden aan om je meldingsaanvraag te vergemakkelijken.
Let wel: in sommige Limburgse gemeenten denkt men er aan om de voorwaarden te verstrengen waardoor ook het zorgwonen vergunningsplichtig wordt.
Als een woning is opgedeeld in een grote en een kleinere wooneenheid die bewoond worden door twee gezinnen én er is niet voldaan aan de voorwaarden van zorgwonen, spreekt met van kangoeroewonen.
Tijdelijk wonen voor specifieke doelgroepen
Sinds eind 2016 is het in Vlaanderen mogelijk om vrije ruimtes in je eigen woning te gebruiken om erkende vluchtelingen te huisvesten die wegens hun toekenning van internationale bescherming de asielopvang moeten verlaten. Je moet hiervoor enkel een melding maken bij je gemeente.
Tijdelijk wonen is ook mogelijk omwille van een ongeschikt onbewoonbare verklaring/onvoorziene omstandigheden.
Wat betreft de eerste groep verwijzen we graag naar de webpagina van Orbit vzw. Zij helpen je met het indienen van je meldingsaanvraag en delen graag hun ervaringen met deze specifieke woonvorm.
Sedert dit jaar kun je je woning ook tijdelijk openstellen voor Oëkraïners die o.w.v. de oorlog naar hier zijn moeten komen. De woonkwaliteitsvereisten voor deze woonvorm zijn echter anders. Klik door naar www.vlaanderen.be/agentschap-wonen-vlaanderen om meer te weten.
Wonen op het woonwagenterrein
Limburg telt een beperkt aantal gemeentelijke woonwagenterreinen waar woonwagenbewoners elk over een aparte woonwagen beschikken en een eigen sanitaire ruimte. Wel maken ze samen gebruikt van de (gemeenschappelijke) buitenruimte. Woonwagenbewoners signaleren al geruime tijd het tekort aan standplaatsen waardoor de wachtlijsten lang zijn.
Aanverwante thema’s Woonacademie en innovatieve woonprojecten
De mogelijkheden van coöperatief wonen
De Woonacademie onderzocht samen met Architectuurwijzer, Cera en de Confederatie Bouw Limburg het model van coöperatief wonen. Coöperatief wonen is wereldwijd een beproefd model. Samen werd er gezocht naar de mogelijkheden die het coöperatief model biedt binnen het wonen en dit zowel naar uitvoerbaarheid als betaalbaarheid.
Innovatieve projecten wonen
Provincie Limburg doet minstens 1 keer per jaar een projectoproep i.h.k.v innovatieve projecten wonen waarbij ze nieuwe onderzoeks- en begeleidingstrajecten wilt ondersteunen om vernieuwende, toekomstgerichte, duurzame, kwaliteitsvolle en betaalbare woonvormen te realiseren in een kwalitatieve woon- en leefomgeving. Vele projectaanvragen hebben betrekking op gemeenschappelijk wonen. De aanvragen zijn zeer uiteenlopend, gaande van co-housingprojecten tot woningdelen voor een bepaalde doelgroep.
Projecten die een subsidie “innovatieve projecten wonen" ontvingen.
Mobiele woonunits i.h.k.v. zorgwonen
De Woonacademie heeft tijdens het voortraject van het decreet zorgwonen mee gepleit voor één kader en heeft tal van vragen en uitdagingen geformuleerd. Nog steeds roept de Woonacademie de betrokkenen samen om kansen en knelpunten met elkaar te bespreken.
Meer informatie hierover vind je op mobielewoonunits.be.
Grasduinen
Provincie Vlaams-Brabant heeft een aparte webpagina opgesteld waarbij ze een antwoord biedt op veelgestelde vragen. Je kunt als lokaal bestuur een rapport downloaden waarin zij dieper ingaan op de rol van een lokaal bestuur wat betreft gemeenschappelijk wonen en ruimtelijke ordening. Een handige faq geeft heel wat antwoorden op de vele vragen die de collega’s van Wonen van bewoners krijgen.
Antropologische studie van collectieve woonvormen in Vlaanderen – Peggy Totté en Ruth Soenen - Architectuurwijzer en Simply Community
“… achttien Vlaamse collectieve woonprojecten bij elkaar. Hun diversiteit is markant: met woningen en/of appartementen, in een dorp of stad, in bestaande panden en/of nieuwbouw, met meer en minder gedeelde ruimtes. Een aantal zijn typische cohousingprojecten waarin een groep bewoners het initiatief neemt, maar er zijn ook projecten ontwikkeld door projectontwikkelaars, lokale besturen of andere initiatiefnemers. Om het collectief wonen beter te begrijpen, toont de expo niet enkel de architectuur maar ook het dagelijkse leven binnen de projecten. Om dagelijkse ervaringen van de bewoners correct te interpreteren en in beeld te brengen, heeft Architectuurwijzer aan antropologe Ruth Soenen (Simply Community) gevraagd om de gerealiseerde projecten uit de expo te bezoeken. Zij heeft hier bewoners en architecten gesproken en deze gesprekken vervolgens geanalyseerd en met elkaar vergeleken. Zo komt zij tot een aantal belangrijke inzichten over cohousingprojecten in Vlaanderen, waar bewoners zelf het initiatief hebben genomen, het pand of terrein gekocht, de architect aangesteld, het ontwerp- en bouwproces begeleid en tot op vandaag het project samen beheren.”
Als mensen samenleven en ruimtes delen: cohousing in de lift. Een onderzoek naar Cohousing in Limburg – Anke Henrotte – PXL (Bachelorproef - Professionele bachelor Journalistiek)
Anke Henrotte presenteert in haar bachelorproef adviezen om cohousing in Limburg te bevorderen. Het concept bekendheid geven, samenwerking, mentaliteitsverandering en professionele begeleiding zijn begrippen die volgens haar essentieel zijn om de slaagkansen van cohousing te verhogen.
Cohousing: een zoektocht naar de meest goederenrechtelijke en organisatorische vorm - Aulerie Coene - UGent (Masterproef - faculteit Rechtsgeleerdheid (2021))
Het ABC van Samenhuizen – Samenhuizen vzw
In deze wegwijzer vind je alles terug wat je moet weten over gemeenschappelijk wonen, welke stappen je moet doorlopen om een project alle slaagkansen te geven en hoe Samenhuizen jou kan begeleiden in dit gehele proces.
Zelfontwikkeling gemeenschappelijke wonen; betaalbaar samen huizen in zelfbeheer – Luk Jonckheere & Trui Maes - Samenhuizen vzw en Cedubo vzw
“In dit onderzoeksproject willen we een blauwdruk opleveren voor het ‘coöperatief samenwerkingsverband’ om het gemeenschappelijk wonen - het wonen in zelfontwikkeling en zelfbeheer - te ondersteunen en faciliteren in functie van ‘betaalbaar’ Gemeenschappelijk Wonen.”
Gezellig "samenhuizen": hoe, wat, waarom? - Fluvius
“Het aantal woongemeenschappen in Vlaanderen en Brussel is de jongste 10 jaar zelfs verdubbeld! Maar wat is het precies en welke woonvormen bestaan er zoal?”
Cohousing: al je vragen beantwoord – Appartement.be
“Wat is cohousing? Misschien heb je er al van gehoord, maar weet je niet wat het concreet inhoudt? Hieronder vind je de antwoorden op de meest voorkomende vragen en worden de voor- en nadelen uitgebreid besproken.”
Samenhuizen wordt populairder: wat moet je zeker weten? – Immoweb
“Steeds meer mensen in België dromen ervan om samen met familie of vrienden te gaan samenwonen. Maar ook met onbekenden een woning delen, wint aan populariteit. Iets wat niet mag verbazen aangezien samenhuizen enkele interessante voordelen heeft. Al zijn er ook nadelen om rekening mee te houden. We zetten daarom alles wat je moeten weten over samenhuizen even op een rijtje.”
Cohousing: voordelen, risico’s en tips – Oximo
“Hoewel cohousing nog niet sterk ingeburgerd is, duikt de trend toch meer en meer op in ons landje. Steeds meer mensen kiezen ervoor om te gaan samenwonen met familie, vrienden of zelfs wildvreemden.”
De voordelen van cohousing – De Steenboer
“Standaard is een gezin de samenlevingseenheid waarin we samenleven of we wonen alleen; elk huis heeft alle voorzieningen die een gezin of alleenstaande nodig heeft en je hoeft niet te delen met een ander. Maar dan kan ook anders. In de laatste decennia zijn andere vormen van wonen ontstaan, waarin mensen meer met elkaar delen.”
Uitzonderlijke woonvorm: samenhuizen – Bouw en reno
Gezellig samen, maar toch apart. Met gemeenschappelijk wonen ben je nooit meer helemaal alleen, maar blijf je toch de nodige privacy behouden. Denk je dat je enkel kan samenhuizen met je zus, broer, vrienden of goede kennissen? Dan heb jij vast nog niet alles ontdekt, want er bestaat meer dan cohousing of huisdelen. Samenhuizen kan in verschillende vormen en maten. Graag geven we je hier meer uitleg over, want sharing is caring!
Onafhankelijkheid door cohousing of gemeenschappelijk wonen – Stannah
Cohousing of gemeenschappelijk wonen zou weleens in onze toekomst kunnen liggen. Deze derde woonvorm, ook wel cohousing genoemd, heeft in de afgelopen 40 jaar een groeiende trend gezien. Vele weten echter nog steeds niet echt het fijne ervan, en vergelijken gemeenschappelijk wonen vaak met een hippie commune uit de jaren 60! Wat vast ook fijn alternatief voor wonen was, maar het is heel anders dan waar cohousing voor staat.
Go cohousing? Ontdek de voordelen van jouw gemeente - Gemeente voor de toekomst
“… cohousing de Sijs. Met dat project wil Leuven tegemoetkomen aan de behoeften van haar inwoners en tegelijk duurzaam bouwen in de kijker zetten. De stad en AGSL riepen de hulp in van Samenhuizen vzw. Samen met de bewoners, maakten ze van De Sijs een voorbeeldproject.
Gluren bij de buren
Wonen Limburg – Samen wonen, iets voor u?
Ger Peeters, bestuurder van Wonen Limburg: “De wereld om ons heen verandert. We zien dat bewoners meer en meer een stem willen in hun eigen woonomgeving. Dat beperkt zich niet alleen tot het fijn wonen, ook zien we dat groepen mensen opstaan om bijvoorbeeld hun woongebouw van zonnepanelen te voorzien. Of zich samen inzetten om er een gezellige buurt van te maken waar bewoners zich thuis voelen. We zien dat die gemeenschappelijkheid een positief effect heeft op de leefbaarheid en dat die zorg voor elkaar het mogelijk maakt zodat je bijvoorbeeld langer thuis kunt blijven wonen, of dat bewoners zich minder eenzaam voelen’.”
Zorgsaam Wonen- Gemeenschappelijk wonen heeft vele voordelen
“Met het sluiten van de verzorgingshuizen en het langer thuis wonen van ouderen is er behoefte om het gat tussen thuis wonen en het verpleeghuis in te vullen met allerhande woonvormen. Het gemeenschappelijk wonen is zo’n woonvorm. Sociale contacten, actief blijven en sociale controle zijn de voordelen van gemeenschappelijk wonen die genoemd worden, blijkt uit onderzoek door de Haagse Hogeschool.”
Meer inspiratie gezocht?
Heb je zelf een artikel geschreven of gelezen dat aansluit bij dit thema? Ken je een concreet project dat extra input geeft? Laat het ons weten. Stuur een e-mail naar wonen@limburg.be.
